Паводле дэпутата польскага сейма Роберта Вінніцкага, Польшча павінна спыніць фінансаванне тэлеканала Белсат і палепшыць адносіны з Лукашэнкам. Хоць Вінніцкі і з’яўляецца маргінальнай фігурай у польскай палітыцы, яго заява сведчыць аб новым палітычным клімаце ў Польшчы.

Многія беларускія НДА спадзяюцца, што новы польскі ўрад пад кіраўніцтвам кансерватыўнай партыі Права і справядлівасць (PiS) вернецца да сваёй палітыцы 2005-2007 гадоў, калі партыя апошні раз была на чале ўрада.

У той час Польшча інвеставала значныя сродкі ў падтрымку беларускай дэмакратыі. Яна стварыла стыпендыяльную праграму імя Каліноўскага для студэнтаў, якія зазналі палітычныя рэпрэсіі, а таксама тэлеканал Белсат — адзіны незалежны канал, што вяшчае для беларусаў.

Аднак у апошні час Польшча зніжае падтрымку апазіцыйных колаў і спрабуе палепшыць адносіны з беларускімі ўладамі. Цяпер парламент Польшчы мае дзве асобныя групы па Беларусі, адзна з якіх імкнецца займець прыязнасць Аляксандра Лукашэнкі.

Але змены ў польскай палітыцы нельга растлумачыць толькі спробамі палепшыць адносіны з беларускімі ўладамі. Адсутнасць з аднаго боку шанцаў на дэмакратычныя перамены, і з другога боку жорсткіх рэпрэсіяў зніжае цікавасць да Беларусі замежных донараў, у тым ліку польскіх.

Польская падтрымка беларускай дэмакратыі

Змена палітыкі ў дачыненні да Беларусі пасля перамогі PiS на парламенцкіх выбарах 2015 года стала для многіх нечаканасцю.

Беларускія грамадскія актывісты спадзяваліся, што новы кансерватыўны ўрад вернецца да сваёй палітыкі ўзору 2005-2007 гадоў, калі PiS кіраваў ў Польшчы і згуляў вырашальную ролю ў развіцці дэмакратыі ў Беларусі. Польшча падтрымала Аляксандра Мілінкевіча падчас прэзідэнцкіх выбараў 2006 года і ўкладала значныя сродкі ў беларускія дэмакратычныя праекты.

Праз некалькі дзён пасля разгону масавых пратэстаў 2006 года ў Беларусі Польшча аб’явіла пра стварэнне стыпендыі імя Каліноўскага. Праграма давала беларускім дэмакратычным актывістам магчымасць навучацца ў польскіх універсітэтах са штомесячнай стыпендыяй каля $400, што было для  тагачаснай Польшчы значнай сумай. Агулам 244 студэнты скарысталіся гэтай магчымасцю ў 2006 годзе.

Праз год Польшча запусціла спадарожнікавы тэлеканал Белсат, які, верагодна, мае найбуйнейшы бюджэт сярод праектаў, накіраваных на Беларусь. У 2007 годзе канал атрымаў каля $6 млн для пачатку сваёй дзейнасці.

Урад ліберальнай Грамадзянскай платформы (PO), які пачаў кіраваць у Польшчы ў канцы 2007 года, працягваў падтрымліваць гэтыя праекты, але паступова змяншаў памер гэтай падтрымкі. З іншага боку, ліберальная польскі ўрад павялічыў выдаткі на падтрымку дэмакратыі ў Беларусі ў 2010-2011 гадах, у сувязі з прэзідэнцкімі выбарамі і наступнай хваляй рэпрэсій.

Паводле некаторых звестак, Польшча таксама стала донарам прэзідэнцкай кампаніі дэмакратычнага кандыдата Уладзіміра Някляева, якая атрымала найбольшае фінансаванне сярод палітычных кампаній у Беларусі апошняга часу.

Польшча мяняе свае прыярытэты

Нягледзячы на ​​чаканні беларускай апазіцыі, PiS не вярнуўся да сваёй старой палітыкі. Бюджэты праектаў, накіраваных на дэмакратызацыю Беларусі, пачалі зніжацца.

Польскія ўлады спынілі стыпендыяльную праграму Каліноўскага і стварылі на яе месцы меншую праграму падтрымкі даследчыкаў без прывязкі да палітыкі. Доўгатэрміновае фінансаванне Белсата застаецца нявызначаным пытаннем. У чэрвені дырэктар Белсата Агнешка Рамашэўская сказала, што яна непакоіцца аб фінансавай устойлівасці канала «у сувязі з пацяпленнем адносін Польшчы і Беларусі, а таксама адсутнасцю ўвагі да такіх праектаў, як Белсат».

Менш вядома пра палітычныя групы, якія раней атрымлівалі грошы ад польскіх уладаў. Аднак, па чутках, польскія ўлады зменшылі падтрымку Беларускага дома ў Варшаве, які аб’ядноўвае беларускіх апазіцыйных палітыкаў у эміграцыі.

Гэтыя змены адбываюцца разам са спробамі польскага ўрада палепшыць адносіны з Беларуссю. У сакавіку польскі міністр замежных спраў Вітольд Вашчыкоўскі наведаў Беларусь і сустрэўся з Лукашэнкам. Пазней дэлегацыя беларускага парламента прыехала у Варшаву — гэта было сапраўдным дасягненнем для беларускіх уладаў.

Парламент Польшчы цяпер мае дзве групы, арыентаваныя на адносіны з Беларуссю. Адна з іх лабіруе падтрымку праектаў у галіне дэмакратыі, а другая — больш цеснае супрацоўніцтва з беларускімі ўладамі.

Чалец другой групы, дэпутат сейма і нацыяналіст Роберт Вінніцкі нядаўна заявіў, што Польшча павінна спыніць фінансаванне Белсата і ўмяшальніцтва ў беларускую палітыку. Хоць Вінніцкі і з’яўляецца маргінальнай фігурай, да гэтага моманту падобныя погляды адсутнічалі ў публічнай прасторы Польшчы.

Што стаіць за зменай польскай палітыкі

Польскія ўлады не хаваюць свайго жадання палепшыць адносіны з Лукашэнкам. У адрозненне ад іншых краін Усходняй Еўропы, такіх як Украіна, Літва і Расія, Польшча не мае балючых гістарычных спрэчак з Беларуссю і хоча аднавіць былы ўзровень гандлю. Паводле афіцыйных дадзеных, імпарт з Польшчы ў 2015 годзе знізіўся да $ 1,1 млрд у параўнанні з $ 1,5 млрд у 2014 годзе.

Апроч таго, польскія ўлады цэняць ролю Лукашэнкі ў расійска-ўкраінскім канфлікце. Падчас саміту НАТО 8 ліпеня міністр замежных справаў Польшчы заявіў, што “яго краіна хацела б стаць пасярэднікам у справе збліжэння паміж Беларуссю і НАТА”.

Сучасныя стасункі паміж Беларуссю і Польшчай заснаваныя на ўзаемных саступках. Сярод магчымых пытанняў для абмеркавання найбольш рэалістычным і цікавым для бакоў можа быць польская меншасць у Беларусі, якая па-ранейшаму зазнае рэпрэсіі ўладаў.

Аднак спроба палепшыць адносіны з Лукашэнкам не з’яўляецца адзіным тлумачэннем змены польскай палітыкі. Адсутнасць на беларускім гарызонце палітычных зменаў, а таксама паслабленне рэпрэсій супраць грамадзянскай супольнасці робяць Беларусь менш цікавай для замежных донараў. Напрыклад, у мінулым годзе Белсат страціў чвэрць свайго фінансавання. Грошы ў асноўным прыходзяць з краін Заходняй Еўропы, якія перанакіроўваюць сродкі на аказанне дапамогі бежанцам з краінаў Блізкага Ўсходу.

Такім чынам, Польшча заставалася адзіным донарам Белсата і цяпер яна ацэньвае, ці варта фінансаваць такія праекты. Малаверагодна, што польскі ўрад нават пры жаданні зачыніць праект такога памеру, як Белсат, які ўжо атрымаў вялікія ўкладанні. А вось фінансаванне больш дробных і больш палітызаваных ініцыятываў будзе ўспрымацца як штосьці неадпаведнае інтарэсам Польшчы.

Але нягледзячы на ​​адсутнасць рэпрэсій і значнага дэмакратычнага прагрэсу ў Беларусі, Польшчы варта працягваць падтрымліваць Белсат і праграму Каліноўскага, бо гэтыя праекты могуць змяніць клімат ідэяў ўнутры Беларусі. Па-ранейшаму цяжка ацаніць іх уплыў, але яны, безумоўна, зрабілі шмат для развіцця беларускай ідэнтычнасці у процівагу Расіі. Нават мяккая беларусізацыя Лукашэнкі можа ня даць плёну, калі беларуская грамадзянская супольнасць сама не ўмацуе ўласную нацыянальную ідэнтычнасць з дапамогай Польшчы.